نقش تربیتی عفاف در خانواده

   اولین گام در تشکیل خانواده ،ازدواج است که دین مبین اسلام توصیه های فراوانی در این رابطه دارد،پیامبر خدا فرمود:«در اسلام ،هیچ بنایی نزد خداوند متعال ،دوست داشتنی تراز ازدواج نیست .»[1] مرد با انتخاب همسری شایسته، اولین ومهمترین حق را درقبال فرزندانش ادا می کند پیامبر فرمودند :«برای نطفه های خود انتخاب کنید که دایی در فرزند اثر گذار است »[2]در نمونه های دیگردرسیره اهل بیت ،به امر ازدواج اهتمام فراوان شده است وبه دقت مردان درانتخاب همسر توصیه های شده است برای مثال:

به نقل از ابا بصیر :امام صادق به من فرمود :«وقتی کسی از شماازدواج می کند ،چه می کند؟»

گفتم: نمی دانم.

فرمود :«هرگاه قصد آن کرد ،دورکعت نمازبخواندوخداراسپاس بگوید:بارالها،من میخواهم ازدواج کنم .پس زنی برای من مقدر کن که عفیف ترین آنها،وخویشدارترین آنهادرجان خودش ومال من ، وپرروزی ترین آنها،وپربرکت ترین آنها باشد وبرای من ،فرزندی پاک مقدر کن که اورا جانشینی شایسته در زندگی ام وپس از مرگم قرار دهی ».[3]

 چنین توصیه هایی درمورد توجه به انتخاب همسر در مورد زنان هم وجود دارد نمونه هایی مثل:

پیامبر فرمود:«هر گاه از دین واخلاق خواستگار رضایت داشتید دختر رابه ازدواج او درآورید»[4]

   اما روی هم رفته روایات واخبار درمورد انتخاب همسروضرورت توجه به آن در مورد مردان پررنگ تراست، چرا که زن ظرفی است که وراثت را باخود می آورد،ظرفی که هرچه پاکیزه تر واصیل تر باشدودر پرورش عفت در وجود خوداهتمام بیشتری ورزیده باشد مرد درکنار آن آرامش کاملتری را در رابطه با پرورش نسل تجربه می کند،از این رواست که پیامبر فرمودند:«بنگرکه فرزندت را در چه نسل ونژادی قرارمی دهی زیرا که رگ وریشه خانوادگی درفرزند تاثیر می گذارد. »[5] حتی شقاوت وسعادت افراد را از همان ابتدا درشکم مادر،رقم می خورد آنجا که پیامبر فرمودند :«سعادتمند کسی است که درشکم مادرسعادتمند است وبدبخت کسی است که در شکم مادر بدبخت است .»[6] در قران کریم به نقش مادر در زندگی انسان پرداخته ودر خلال آیات با یاد آوری نسبت به این موضوع که مادر برای او چه زحماتی کشیده است، توجه به اکرام ایشان را به یاد انسان می آورد «ما به انسان درمورد پدرومادرش سفارش کردیم ،مادرش به هنگام بارداری،بسیار رنج ومهنت کشید وپیوسته بر ضعف وسستی او افزوده می شد .سرانجام اورا بزادودر طول دوسال شیر داد،سپس اورا از شیر باز گرفت ،سفارش مابه انسان این بودکه به وی فرمان دادیم که پدر ومادرت را سپاسگذار باش،همان گونه که فرمان دادیم مرا شکر گذار باش ؛ مبادافرمان نبری وسپاسگذاری نکنی ،که بازگشت همگان به سوی من است »[7]در تمام آیات وروایات ،سفارشاتی که در باب انتخاب همسرواهمیت جایگاه مادرآمده است این نکته مشخص وپررنگ است که آن شخصی که قرار است به عنوان بازیگر نهاد مقدس خانواده قرار گیردخود باید دارای شخصیت تربیت یافته ای باشد تا بتواند به امر تربیت اهتمام ورزد. 

   دومین گام پس از تشکیل خانواده ،آماده شدن برای تولید نسل است برنامه جامع اسلام این است که مرد با آرامش،امانت خویش را به همسرش تحویل دهد ؛اینجا آغاز کار مادر است ومشخص می شود چرا اینقدردغدغه برای انتخاب همسروجود دارد.امانت در وجود زن در جایگاه خود قرار میگیرد ودر این 9ماه سرنوشت ساز زندگی ،همه چیز تحت الشعاع رفتار وعملکرد مادر است ،حتی حالات وروحیات وی درجنین موثراست .دراین دوران کودک روز به روز کامل ترمی شود،در قرآن به خوبی به این موضوع اشاره شده است:«نه تنها به کارتان داناست که بی رخصت اوراهی نمی پویید چرا که اوست آن که شما را در رحم ها هر گونه بخواهد صورتگری می کند»[8] صورتگری در این آیه نمی تواند تنها بعد ظاهری وجسمانی باشد، بلکه حاکی ازبعد روحانی که اصل تعلق جسم به روح است می باشد. در این دوران حتی تغذیه وبلکه عبادات ،سکون وآرامش وکمالات مادر،این موجود کوچک را درتحصیل سعادت روزبروز موفق تر می گرداند:

   «به زنان حامله، کندر بخورانید ،به درستی که طفل در شکم مادر، کندر غذای اومی شود ،دلش محکم وتحملش زیاد می شود»[9]

   دراین دوران پراز فراز ونشیب ؛تحمل ،توکل وثبات که بدون مشایعت پدر ممکن نیست، موضوعی اساسی است. با زایمان ،جنین پا به دنیا نهاده وتربیت بعدعینی تری را به خود می گیرد . تابه اینجادر بین پروسه های رشد وتکامل جنین بیشتروراثت دخیل بود که تمام آن دروجود مادر اتفاق می افتاد.حال باآمدن فرزند وآغاز دورا ن نوزادی ،کودک دنیای جدیدی را تجربه می کند دورانی که قرآن کریم به یاد انسان می آورد «ما به انسان درمورد پدرومادرش سفارش کردیم ،مادرش به هنگام بارداری،بسیار رنج ومهنت کشید وپیوسته بر ضعف وسستی او افزوده می شد .سرانجام اورا بزادودر طول دوسال شیر داد،سپس اورا از شیر باز گرفت ،سفارش مابه انسان این بودکه به وی فرمان دادیم که پدر ومادرت را سپاسگذار باش،همان گونه که فرمان دادیم مرا شکر گذار باش ؛ مبادافرمان نبری وسپاسگذاری نکنی ،که بازگشت همگان به سوی من است »[10]

   درمورد تغذیه نوزاد با شیر مادر سفارشهای بسیاری شده است :«برای کودک ،هیچ شیری بهتراز شیر مادرش نیست »[11]دراین دوران مانند دوران قبل، مادر نقش موثری دارد.شیری که به فرزند می دهد وتاثیری که درشخصیت نوزاد می گذارد غیر قابل انکار است به همین دلیل سفارش بسیار شده است که در صورتی که مادر توان شیردادن به نوزاد را ندارد،دقت فراوان درانتخاب دایه شود. پیامبر فرمودند:«اززن احمق وزنی که چشمش ضعیف بوده است وآب ریزش دارد،درخواست شیردهی نکنید چرا که شیر سرایت می دهد»[12]

   درقرآن کریم به این مهم(اهمیت دوران شیر خوارگی ) اشاره شده است که : «شما باید زنان مطلقه خودرا در دوران عده درهمان جاکه خود سکونت دارید وبه اندازه توانتان آن رافراهم نموده اید،جای دهیدونباید با کاستن ازنفقه یا جایگاه سکونتشان به آنان زیان برسانید تاعرصه را برایشان تنگ وآنان را دچارمشقت کنیدواگرباردارند باید تا هنگامی که وضع حمل کنند خرجشان را بدهید واگربرای شما فرزندتان را سیردهند،مزد شیردادنشان رابه آنهابدهیدودرامر فرزندتان بایکدیگر مشورت کنید ودر آنچه متعارف است توافق نمایید واگرهریک از شما چیزی از دیگری خواست که بر اودشواراست ودر نتیجه به توافق نرسیدید هرچه زودتر زن دیگری کودک را برای پدر شیر می دهد »[13] پس از چندماه ازسپری شدن دوران شیردهی کودک توانایی هایش بیشترمیشود ؛تواناییهای جسمانی (قدرت تکلم، به دست آوردن قدرت راه رفتن و...)وتوانایی های روحانی. در این دوران مادر وپدر بایدمواظب روابط شخصی خویش باشند،چرا که لحظه لحظه حضور فرزند از آن ابتداازدوران بارداری گرفته تادوران نوزادی مملو از یادگیری است.اگروالدین به خصوص مادربه خصلت عفت مزین نشده باشند چگونه می توانددر امر تربیت این موجود جستجوگر موفق باشد.

    کودک در این دوران به تعبیر مولا امیرالمومنین ،زمینی است که برآن بذر می پاشند ومنتظر می مانند تا نتیجه تلاش خود را ببینندتا سن 7سالگی، مادر نقش مستقیم وحیاتیی در رشد ونمو کودک داردبه طور کل با توجه به آیات وروایات می توان نقش مادروزن را در تربیت فرزند به 5بخش تقسیم کرد:

1-    قبل از ازدواج «انتخاب زنی با ریشه واصل ونسب که به خصیصه عفت زیبنده شده باشد».

2-    بعداز ازدواج«آمادگی برای پذیرش امانت پدر ».

3-    دوران بارداری«مراقبت مادرجهت سلامتی جسمی وروحی فرزند».

4-    دوران شیردهی«تلاش دوره قبل جنبه فراگیرتری پیدا می کند».

5-    آغاز دوران تربیت عملی ،رفتاری وگفتاری که تا7سالگی به اوج می رسد.

   در این دوران خانه مرکز ثقل ومحیطی است که در آن کودک پروسه رشد وتربیت خود را می گذراند مادر در مدیریت فضای خانه وتنظیم روابط خانواده نقش موثری دارد.در این رابطه چند مهم خود را نشان می دهد:

1-    آماده سازی فضای خانه ومهیا ساختن اعضای خانواده برای رشد همه جانبه کودک

2-    تحصیل امنیت ،حیای وعفت خانواده در روابط شخصی

3-    نظارت بر روابط اعضای خانواده

   در این دوران بیشتر با جنبه نظارتی مادر روبرو هستیم ،برای آنکه کودک بتواند به خوبی پروسه رشد را طی کند.

   کودک دارای شغل مهمی است بازی ،شغل مهم کودک است که با آن پرورش می یابد ودوران رشد خود را به کمال می رساند. او با بازی یاد می گیرد ،امتحان می کند وروی نتیجه خود تحلیل وبررسی دارد،کودکان به?این شغل مهم، در 7 ساله اول زندگی اشتغال دارند . چنان که امام صادق علیه السلام فرمود:

   «فرزند را تا هفت سال رها کنید، که مشغول بازى باشد،هفت سال بعد او را تحت تربیت و آموزش قرار دهید.هفت سال بعد او را همدم و هم راز خود قرار دهید. اگر راه راست را یافت، او سعادت یافته است، و به او امیدوار باشید.در غیر این صورت، امید بر کار خیرى در او نداشته باشید.»[14]

   بازی ،دردوران 7سال زندگی نقش مهمی در شخصیت کودک ایفا می کند ،در این دوران کودکان، بی پروا تنها به فکر بازی هستند واین مادران اند که وظیفه مراقبت از این موجودات بی پروا را دارند و مواظبند که بی تجربه گی وبی پروایی، به آنها صدمه نرساند.در کلام اهل بیت ،به اهمیت بازی اشاره شده ؛ درنقل از پیامبر است که:

   «خاک ‏?بهار کودکانست؛ گویند که: حضرت با أصحاب میگذشت کودکان باخاک بازى میکردند و غبار برخاسته بود؛ یکى خواست که ایشان را منع کند حضرت (ص) نگذاشت و فرمود:التّراب ربیع الصّبیان.»[15]

   دردوان ما نظارت والدین به خصوص مادر از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است .درعصر ارتباطات که قدرتهای بزرگ ،باجهانی سازی به دنبال تحصیل والقای فرهنگ خویش هستند واز سوی دیگر پیچیدگی ونزدیکی ارتباطات که به واسطه فن آوریهایی چون اینترنت ،ماهواره و...محقق شده حساسیت مادران را می طلبد .اگر دیروز توجه به مسائل زناشویی از اهمیت برخوردار بود امروزعلاوه بر آن، توجه به مظاهر پیشرفت وشناسایی آسیب های آن ازضروریات است.در عصر حاضر،کودک از دنیای بیرون بیشترین اثررا می پذیرد.دنیایی که پراز معانی درست وغلط است . مادر امروز، در این رابطه دو رسالت بزرگ دارد :